Historia

Gminę tworzą dwie wsie: Zawoja i Skawica, położone w Beskidzie Żywieckim, w dolinie rzeki Skawicy, u północnych podnóży masywu Babiej Góry (1725 m n.p.m.) oraz pomiędzy pasmami Policy i Jałowieckim.
Od początku swego istnienia obie miejscowości były własnością królewską i wchodziły w skład starostwa lanckorońskiego. Po rozbiorach przejął je skarb austriacki, a w 1839 roku nabył hrabia Filip Saint-Genois d’Aneancourt. W 1878 roku jego potomek odsprzedał majątek Habsburgom z Żywca, a ci w 1924 roku przekazali go Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
Jeszcze w XIX stuleciu podstawą tutejszej gospodarki było pasterstwo, w mniejszym stopniu rolnictwo. Dodatkowe źródło utrzymania stanowiła praca w lesie oraz w miejscowych zakładach przemysłowych.

Zawoja

Największa pod względem obszaru wieś w Polsce, o wybitnych walorach klimatycznych, krajobrazowych i turystycznych; od okresu międzywojennego znana miejscowość letniskowa. Zawoja istniała prawdopodobnie od końca XVI wieku jako część Skawicy i nosiła nazwę Skawica Górna. Po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach w roku 1646 jako świeżo osadzone \X Zawoje. Nazwa wsi ma rodowód wołoski; pochodzi od dacko-rumuńskiego słowa zavoiu (podmokły las nad urwistym zakolem rzeki) i pierwotnie brzmiała Zawój. Legenda wywodzi ją też od słowa zabój, co ma związek ze zbójnikami, a także od zawojów czyli kobiecych chustek, czy też od zawijającej się, krętej drogi. W XIX wieku na terenie Zawoi Centrum znajdował się ośrodek produkcji żelaza, wspomagający hutę w Makowie. Mniej więcej w tym samym czasie w Zawoi Wilcznej działała fabryka zapałek i tartak parowy. W okresie międzywojennym o rozwój letniska starała się Komisja Klimatyczna, utworzona w 1928 roku. Powstało wiele pensjonatów, w tym wille Polskiej Akademii Umiejętności, istniało muzeum regionalne, zespół folklorystyczny, a także Oddział Babiogórski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.
Dzisiejsza Zawoja podzielona jest na trzy parafie: w Zawoi Dolnej (Centrum), w Zawoi Górnej (Wilczna) i w Zawoi Zakamieniu (Przysłop). Najcenniejszym zabytkiem Zawoi jest kościół parafialny pw. św. Klemensa papieża, wzniesiony w latach 1757-1759, gruntownie przebudowany w roku 1888. Jest to jeden z większych drewnianych kościołów w południowej Polsce. Naprzeciw kościoła znajduje się drewniany, piętrowy Dworzec Babiogórski, budynek w którym na początku XX wieku działała stacja turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego. Obok do końca 2003 roku stała stylowa drewniana karczma, z podcieniami od frontu, pochodząca z 1836 roku, rozebrana z zamiarem przeniesienia na nowe miejsce. Na pobliskim cmentarzu spoczywa znany poeta Tatr – Franciszek Henryk Siła-Nowicki (1864-1935).
W Zawoi Policznem stoi murowana kaplica pw. św. Jana Chrzciciela, tzw. zbójnicka, nakryta gontowym dachem z cebulastą banią, jeden z najpiękniejszych reliktów tutejszego budownictwa. Według tradycji ufundowali ją zbójnicy jako wotum przebłagalne. Prawdopodobnie pochodzi z XVIII wieku. W Zawoi Mosornem istnieje z kolei drewniana kaplica pw. Matki Bożej Anielskiej, zbudowana przez tutejszego gospodarza w latach 1905-1908.
W Zawoi Wilcznej, naprzeciw murowanej kaplicy z 1926 r. pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, w drewnianym domku zwanym “księżówką”, przez 20 lat w okresie letnich urlopów mieszkał ks. Marian Jaworski, obecny kardynał i arcybiskup lwowski. Często przybywał tu także ks. kard. Karol Wojtyła. Obydwaj odbywali górskie wycieczki, m.in. do schroniska na Markowych Szczawinach i na Diablak. Ks. kard. Wojtyła wielokrotnie wędrował stąd także do Stryszawy Siwcówki, gdzie spotykał się z Prymasem Tysiąclecia ks. kard. Stefanem Wyszyńskim. W ołtarzu nowego kościoła na Wilcznej wisi dar papieża Jana Pawła II – obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, patronki kościoła i parafii, z własnoręcznym podpisem Ojca Świętego.
Na terenie Zawoi zachowało się wiele starych kapliczek i figur i przydrożnych z XVIII i XIX wieku. W oddalonych od centrum przysiółkach można jeszcze oglądać nieliczne przykłady tradycyjnego budownictwa. W Zawoi Czatoży zachował się zespól trzech kamiennych piwniczek, nakrytych drewnianymi szopami, a także drewniana dzwonnica loretańska na płanetniki (demony ciągnące chmury burzowe). Podobna dzwonnica stoi w Zawoi Golyni (rekonstrukcja).
W Zawoi Markowej znajduje się skansen tutejszego budownictwa ludowego, założony i prowadzony przez Oddział PTTK Ziemi Babiogórskiej w Suchej Beskidzkiej.
Na polanie Markowe Szczawiny trwa budowa nowego, murowanego schroniska. Poprzednie, drewniane, zostało właśnie rozebrane a jego najstarszą część, tzw. Chatę Zapałowicza z 1906 roku, planuje się przenieść w inne miejsce. Obok schroniska, w małym drewnianym budynku mieści się Muzeum Turystyki Górskiej PTTK.
Zawojajest siedzibą dyrekcji Babiogórskiego Parku Narodowego, utworzonego w 1954 roku, w 1977 roku włączonego do sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO. Mieści się ona w zabytkowej drewnianej willi. Jest tu także Ośrodek Edukacyjny Parku, w skład którego wchodzi ekspozycja przyrodnicza i etnograficzna, oraz Ogród Roślin Babiogórskich.
Ciekawostką przyrodniczą jest 8-metrowej wysokości wodospad na Mosornym Potoku, należący do największych w Beskidach.
Wielu turystów odwiedza wysoko położony przysiółek Przysłop, gdzie atrakcję stanowi nowoczesny wiatrak – elektrownia wiatrowa. Przy tutejszej Szkole Podstawowej Nr 4 działa Izba Regionalna, a ponadto wytyczona jest ciekawa ścieżka dydaktyczna. Inna Izba Regionalna, również ze ścieżką edukacyjną, funkcjonuje przy Szkole Podstawowej Nr 5 w Zawoi Gołyni. Także pomiędzy Zawoją Centrum a Wełczą urządzono ścieżkę przyrodniczo-krajoznawczą Zawojski Chodnik.
Od 2003 roku w Zawoi Policznem działa kolej krzesełkowa na Mosorny Groń (1045 m) z trasą zjazdową o długości 1420 m i deniwelacji 336 m. Zespół czterech wyciągów talerzykowych funkcjonuje też w Zawoi Czatoży.
W Zawoi Czatoży mieszkał i zmarł Wawrzyniec Szkolnik (1842- 1908) – znany babiogórski przewodnik i gawędziarz.
We wsi działają zespoły regionalne: Babiogórcy i Juzy na. Ponadto tutejszy folklor upowszechnia kapela rodziny Bugajskich. Do miejscowych tradycji nawiązują karczmy regionalne: Styrnol, Tabakowy Chodnik, Zawojsko Koliba i Zbójnicka Karczma. Corocznie w Zawoi odbywają się: folklorystyczna impreza Jesień Babiogórska (wrzesień) oraz imprezy sportowo-folklorystyczne: Zima w Zawoi (styczeń/luty) i Zawoja na lato (lipiec/sierpień).
Piotr Krzywda

Skawica

Wieś powstała przed rokiem 1593. Do historii przeszła dzięki dwom postaciom:jedną z nich był wójt skawicki, Jakub Śmietana, przywódca ruchu chłopskiego w starostwie lanckorońskim, ścięty w 1700 roku na zamku w Lanckoronie, drugą najsłynniejszy harnaś zbójnicki Beskidów Zachodnich Józef Baczyński, zwany Skawickim, stracony w Krakowie na Krzemionkach na początku 1736 roku.
Parafię w Skawicy erygowano w 1952 roku. W 1817 roku, niedaleko miejsca gdzie dzisiaj wznosi się murowany kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej, zbudowano niewielką kaplicę, istniejącą do dzisiaj. Według tradycji jej fundatorem był hrabia Potocki, któiy przyjeżdżał tu na polowania. Budowę kościoła w Skawicy, rozpoczętą w roku 1938, przerwał wybuch wojny, jednak prawie w każdą niedzielę w niedokończonych murach odprawiano mszę św. Na większe święta do wsi przyjeżdżał niemiecki kapłan, by odprawić nabożeństwo dla żołnierzy tutejszego posterunku. Po wojnie, w roku 1946, budowę ukończono. W głównym ołtarzu znajduje się kopia wizerunku Matki Bożej Częstochowskiej, którą ufundowali przez skawiczanie mieszkający w USA.

Zawoja. Numerami zaznaczono proponowane trasy wędrówek na rakietach śnieżnych W pobliżu kościoła stoją dwa pomniki: ku czci papieża Jana Pawła II oraz Pomnik Pamięci Pokoleń.
Przy skrzyżowaniu do osiedla Sucha Góra znajduje się drewniana tablica, która upamiętnia rozpoczętą w tym miejscu ostatnią górską wycieczkę ks. kardynała Karola Wojtyły, odbytą 9 września 1978 roku, przed wyborem na Stolicę Piotrowa. Dziś ma tu początek Szlak Ks. Kardynała Karola Wojtyły, który biegnie do schroniska PTTK na Hali Krupowej i dalej przez szczyt Policy na przełęcz Krowiarki. We wsi zachowało się wiele zabytkowych kapliczek i figur przydrożnych z XIX i początku XX wieku.
W sąsiedztwie osiedla Oblica znajduje się największa w Beskidzie Żywieckim jaskinia, która liczy ponad 300 m długości i 21 m głębokości.

Ułatwienia dostępu